Οικοσυστήματα
Το σημαντικότερο οικοσύστημα της άμεσης αλλά και της ευρύτερης περιοχής μελέτης είναι το Όρος Γιούχτας, το οποίο έχει ενταχθεί στο Δίκτυο NATURA 2000. Xαρακτηρίζεται από μεγάλη βιοποικιλότητα και παρουσία πολλών ενδημικών ειδών της Ελλάδας και της Κρήτης. Ουσιαστικά αποτελεί ένα οικολογικό νησί, καθώς περιβάλλεται από εκτεταμένες καλλιέργειες αμπελιών και ελαιοδέντρων. Η περιοχή Αρχάνες – Βαθύπετρο – Γιούχτας έχει κηρυχθεί ως Τόπος Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους.
Tο όρος Γιούχτα και το Κνωσανό φαράγγι, τα οποία εκτός από την ομορφιά του φυσικού τοπίου τους και την αρχαιολογική τους αξία, διαθέτουν σπάνια είδη χλωρίδας, ενώ η οικολογική τους αξία σε ότι αφορά την πανίδα έγκειται στο γεγονός ότι αποτελούν το μοναδικό φυσικό οικοσύστημα της ευρύτερης περιοχής.
Φαράγγια
- Το φαράγγι Κουνάβων – Αστρακών – Καρτερού είναι το εκτενέστερο της περιοχής, μήκους 21,500 km περίπου. Βρίσκεται ανατολικά της πόλης του Ηρακλείου, στους Δήμους «Ν. Καζαντζάκης», Επισκοπής και Νέας Αλικαρνασσού και εντάσσεται στην ευρύτερη περιοχή του Γιούχτα και του φαραγγιού της Αγ. Ειρήνης (περιοχή Natura 2000) στις Αρχάνες. Eίναι μια διαδρομή πλούσια σε φυσικά, μορφολογικά, αισθητικά, ιστορικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά.
Στη γύρω περιοχή υπάρχουν και άλλα αξιόλογα φυσικά αξιοθέατα που μπορούν να συνδεθούν με αυτό το φαράγγι και να δημιουργήσουν ένα δίκτυο διαδρομών, στηριγμένων στο φυσικό και ιστορικό περιβάλλον της περιοχής, όπως είναι το ρέμα της Σπηλιώτισσας, το φαράγγι του Αγ. Ιωάννη, το μουσείο Ν. Καζαντζάκης, το Μουσικό Εργαστήρι Λαβύρινθος, ο Γιούχτας, το φαράγγι της Αγ. Ειρήνης κ.α.
Ένας περίπατος σ αυτά είναι ο ιδανικός συνδυασμός ηρεμίας και επαφής με τη φύση. - Φαράγγι Παναγίας Σπηλιώτισσας: Η ονομασία «ΦΑΡΑΓΓΙ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΠΗΛΙΩΤΙΣΣΑΣ» προέρχεται από το σπηλαιώδη ναό της Παναγίας, ο οποίος σκαρφαλωμένος δεσπόζει στα πρανή του ρέματος, λίγα μέτρα έξω από τον οικισμό του Αγίου Βασιλείου. Βέβαια ο όμορφος αυτός φυσικός τόπος έγινε και τόπος λατρείας. Θρησκευτικά κέντρα όπως η ιερά μονή της Παναγίας της Σπηλιώτισσας , οι ναοί του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, του Αγίου Νικολάου και της Αγίας Κυριακής στολίζουν τα πρανή του ρέματος.
Η ιστορία της Ιεράς Μονής της Παναγίας της Σπηλιώτισσας, ξεκινά περί το 1000 μ.Χ. Σήμερα ανήκει στην Αγία Αικατερίνη του Σινά.
Ο επισκέπτης της περιοχής, φυσιολάτρης ή προσκυνητής έχει τη δυνατότητα να πεζοπορίσει σ’ ένα καλά δομημένο μονοπάτι, πλησίον του ρέματος, απολαμβάνοντας το ιδιαίτερο φυσικό τοπίο, από τον οικισμό του Χουδετσίου προς τον οικισμό του Αγίου Βασιλείου ή και αντίθετα. - Αστρακιανό Φαράγγι: Το Αστρακιανό φαράγγι είναι από τα μεγαλύτερα της περιοχής, με συνολικό μήκος διαδρομής περί τα 12,5 χλμ. Στην κοίτη του κυλάει ο ποταμός Καρτερός. Το σημείο του φαραγγιού όπου καταλήγει το μονοπάτι με τα σκαλάκια είναι ένα τοπίο εξαιρετικού φυσικού κάλλους, με πηγές, ποτάμι, μικρούς καταρράκτες και οργιώδη βλάστηση.
- Φαράγγι Αγίου Ιωάννη: Στη θέση Κάτω Βρύση, γύρω στα 500 μέτρα από το κέντρο του χωριού Αστρίτσι, βρίσκεται το μικρό φαράγγι του Αγίου Ιωάννη. Η περιοχή είναι κατάφυτη, λόγω των άφθονων νερών που αναβλύζουν στην αρχή του φαραγγιού. Μπροστά από τις πηγές έχει δημιουργηθεί χώρος αναψυχής με λιμνούλες όπου κολυμπούν πάπιες και χήνες, παγκάκια και ένα περίπτερο του πολιτιστικού συλλόγου του χωριού. Απέναντι από τις πηγές βρίσκεται το εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, χτισμένο σε υπερυψωμένο σημείο, μέσα σε μια σπηλαιώδη κοιλότητα και πάνω από αυτές, ο Νεραϊδόσπηλιος.
- Κουναβιανό Φαράγγι: Το Κουναβιανό φαράγγι έχει δύο σκέλη. Το ένα ξεκινάει από τους Κουνάβους, το άλλο από τους Βαρβάρους (Μυρτιά) και ενώνονται στο Αστρακιανό φαράγγι. Το Κουναβιανό φαράγγι έχει μήκος 5 χλμ. και λόγω της πυκνής χαμηλής βλάστησης αλλά και της μορφολογίας του εδάφους είναι εξαιρετικά δύσβατο. Στο φαράγγι υπάρχουν τρεις παλιοί νερόμυλοι. Έχουν ξεκινήσει οι διαδικασίες για το χαρακτηρισμό του Κουναβιανού φαραγγιού ως μνημείου της φύσης και τη διάνοιξη μονοπατιού.