ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΑΡΠΑΚΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΙΚΡΟΠΟΥΛΙΩΝ

Η περιοχή του Δήμου Αρχανών-Αστερουσίων είναι ιδανική για την παρατήρηση πουλιών.

Οι ορεινοί της όγκοι, οι λοφώδεις εξάρσεις της μεσαίας ζώνης, οι λιμνοδεξαμανές-φράγματα των Δαμανίων και των Αρμανωγείων, που έχουν εξελιχθεί σε υδροβιότοπους, και το παραλιακό μέτωπο, αποτελούν ενδιαίτηματα για την φωλεοποίηση και αναπαραγωγή μικροπουλιών, αρπακτικών και πολύ σημαντικών μεταναστευτικών ειδών που μπορεί κανείς να συναντήσει σε μεγάλους πληθυσμούς.

Το είδος που αποτελεί σημείο κατατεθέν για όλη την περιοχή είναι τα αρπακτικά πτηνά και ειδικά ο γυπαετός και το όρνιο. Η προστασία τους έχει αποτελέσει κεντρικό στόχο στο πλαίσιο της διαχείρισης των δύο ορεινών όγκων του Γιούχτα και των Αστερουσίων, που, για το λόγο αυτό, έχουν ενταχθεί στο ευρωπαϊκό Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών ΦΥΣΗ (NATURA).

Στο κέντρο Ενημέρωσης της Προστατευόμενης Περιοχής Αστερουσίων στην Εθιά μπορεί κανείς να δανειστεί εξοπλισμό παρακολούθησης (τηλεσκόπιο, κιάλια, καλύπτρες και εξειδικευμένα βιβλία).

ΑΡΠΑΚΤΙΚΑ

Η Κρήτη φιλοξενεί 13 σημαντικά ημερόβια είδη αρπακτικών εκ των οποίων τα 7 θεωρούνται σημαντικά και το νησί αποτελεί ζωτικής σημασίας καταφύγιο. Ειδικά για το Γυπαετό και το Όρνιο, η Κρήτη αποτελεί το τελευταίο προπύργιο!

Ιεραρχία στον τρόπο που τρώνε τα αρπακτικά: Εάν υπάρχουν μόνο γύπες στο χώρο τροφής, προηγείται ο Μαυρόγυπας που αναλαμβάνει να κάνει τη «σκληρή δουλειά», να κατακερματίσει δηλαδή, με το ισχυρότατο ράμφος του, τα εξωτερικά μέρη του σφαγίου (δέρμα, ινώδη τμήματα, κ.ά.), μετά ακολουθεί το Όρνιο που, συνήθως, τρώει όλο το μαλακό μέρος του ζώου. Στη συνέχεια έρχεται ο Ασπροπάρης για τυχόν υπολείμματα και τέλος εμφανίζεται ο Γυπαετός (ή Κοκκαλάς) ο οποίος τρέφεται κυρίως με τα οστά των θνησιμαίων. Σε περιοχές που συνυπάρχουν και άλλα αρπακτικά, όπως λύκοι και τσακάλια, πάλι οι γύπες αποτελούν το κυρίαρχο είδος.

Τα αρπακτικά πουλιά της Κρήτης (πληθυσμοί – αναπαραγωγικά ζευγάρια σε επίπεδο Κρήτης):

Γυπαετός (Gypaetus barbatus): 20-25 άτομα / 4-6 αναπαραγωγικά ζευγάρια (τα μοναδικά σε ολόκληρη την Ελλάδα). Κινδυνεύον είδος αφού απειλείται με εξαφάνιση
Όρνιο (Gyps fulvus): 380 άτομα / 140 αναπαραγωγικά ζευγάρια (≈ το 70% του ελληνικού πληθυσμού και ο μεγαλύτερος νησιωτικός πληθυσμός στον κόσμο)
Χρυσαετός (Homeyeri): 16-18 ζευγάρια (≈ το 10% του ελληνικού πληθυσμού)
Σπιζαετός (hieraaetus fasciatus): 15 ζευγάρια (≈ το 10-20% του ελληνικού πληθυσμού). Η Κρήτη είναι από τα σημαντικότερα καταφύγια του είδους. Ανήκει στην κατηγορία των τρωτών ειδών (δηλαδή είδη που οι πληθυσμοί τους βρίσκονται υπό συνεχή πίεση)
Χρυσογέρακο (Falco biarmicus): 6-9 ζευγάρια. Ανήκει στην κατηγορία των τρωτών ειδών
Πετρίτης (Falco peregrinus): 70 ζευγάρια
Μαυροπετρίτης (Falco eleonore): 1106 ζευγάρια (≈ το 9% του ελληνικού πληθυσμού και 8% του παγκόσμιου) Αετογερακίνα (Buteo rufinus): Κατατάσσεται στα σπάνια είδη

Γυπαετός (gypaetus barbatus)

Ο Γυπαετός είναι το σπανιότερο είδος γύπα στην Ευρωπαϊκή ήπειρο αλλά και στον ευρύτερο χώρο της Μεσογείου. Αποτελεί το μεγαλύτερο αρπακτικό σε μέγεθος (>110 cm, λόγω της μακριάς του ουράς), ενώ το άνοιγμα των φτερούγων ξεπερνά τα 2,50 μ. Το βάρος του σε σχέση με το μέγεθός του είναι μάλλον μικρό και κυμαίνεται ανάλογα με το φύλο στα 5-7 κιλά. Χαρακτηριστικό γνώρισμά του είναι ο κοντός λαιμός, σε σχέση με το όρνιο και η ‘γενειάδα’ κάτω από το ράμφος του, στην οποία και οφείλεται η ονομασία του (στα λατινικά barbatus σημαίνει «γενειοφόρος»). Έχει ένα γενικά επίμηκες, λεπτό σώμα, που μερικές φορές εμφανίζεται πιο «στρουμπουλό», λόγω της καμπουρωτής του στάσης.

Τα ενήλικα άτομα έχουν ως επί το πλείστον σκουρογκρίζο χρώμα, με τη ράχη να πλησιάζει στο γκριζομπλέ ή γκριζόμαυρο χρώμα. Η κάτω επιφάνεια έχει μεν υπόλευκο χρώμα, αλλά σπάνια θα το δει κανείς αυτό, διότι συνήθως αποκτά ένα πορτοκαλοκίτρινο χρώμα σκουριάς.

Το μέσο μέγεθος επικράτειας, όπου ψάχνει καθημερινά την τροφή του, είναι 350 τετρ. χλμ. Η δίαιτά του αποτελείται κατά 70-90% από κόκκαλα κτηνοτροφικών ζώων, κυρίως αι- γοπροβάτων ή μικρών άγριων οπληφόρων, όπως αγριόγιδες και αγριοπρόβατα σε φυσικά ορεινά οικοσυστήματα αλλά και από τρωκτικά και μεταναστευτικά πουλιά που βρίσκει νεκρά στο χιόνι. Όμως, εκείνο που τον χαρακτηρίζει είναι ότι συνήθως περιφρονεί την πραγματική σάρκα και στρέφεται κατά 85-90% στα οστά και τον μυελό τους! Στην πραγματικότητα, είναι το μόνο είδος πτηνών που ειδικεύεται στη συγκεκριμένη τροφή. Για να σπάσει τα κόκκαλα, έχει τη συνήθεια να ρίχνει από ψηλά τα κόκαλα των πεθαμένων ζώων, γι’ αυτό και το όνομα «κοκκαλάς» που του έχουν προσδώσει στην Κρήτη.

Απειλή και προστασία:
Ο γυπαετός είναι είδος προτεραιότητας για την Ευρωπαϊκή Ένωση και προστατεύεται από την Κοινοτική Οδηγία 79/409/ΕΟΚ, διότι τις τελευταίες δεκαετίες ο πληθυσμός του έχει μειωθεί δραματικά. Έχει επίσης καταχωρηθεί στα είδη που κινδυνεύουν με εξαφάνιση στο Ευρωπαϊκό και Ελληνικό Κόκκινο Βιβλίο Απειλούμενων Σπονδυλόζωων. Οι σημαντικότερες απειλές είναι η ανθρώπινη δραστηριότητα και συγκεκριμένα η λαθροθηρία, η χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων, η φόνευση με σκοπό την ταρίχευση, η σκοποβολή, η ανεπάρκεια τροφής (ιδιαίτερα σε περιοχές όπου η νομαδική κτηνοτροφία βρίσκεται σε παρακμή) και η καταστροφή των βιοτόπων του, κυρίως λόγω της ανάπτυξης του ορεινού τουρισμού και της διάνοιξης δασικών και αγροτικών δρόμων που αυξάνουν την όχληση του είδους αυτού το οποίο είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο στην ανθρώπινη παρουσία. Για ένα είδος με τόσο αργό αναπαραγωγικό ρυθμό (κάθε χρόνο ή κάθε δύο χρόνια) και τόσο παρατεταμένο αναπαραγωγικό κύκλο (8 μήνες) είναι αδύνατο να αναπληρωθούν οι απώλειες που οφείλονται σε ανθρωπογενή αίτια. Τα τελευταία χρόνια γίνονται κάποιες προσπάθειες προστασίας του είδους από το ΜΦΙΚ με τη χρηματοδότηση της ΕΕ, με σκοπό την εφαρμογή ειδικών μέτρων διαχείρισης, όπως λεπτομερή πληθυσμιακή απογραφή, προστασία των χώρων φωλιάσματος, εγκατάσταση ταϊστρών (όπως στο Γιούχτα) κ.ο.κ.

Όρνιο (Gyps fulvus)

Το Όρνιο είναι είδος γύπα, που απαντάται στον ελλαδικό χώρο. Τα ενήλικα έχουν, γενικά, ανοιχτό καφέ έως ανοιχτό κοκκινοκαφέ χρώμα στο πάνω μέρος, με την κάτω επιφάνεια σε απαλό μπεζ. Το κεφάλι και ο μακρύς λαιμός καλύπτονται με γκριζόλευκα πούπουλα, κρέμ στην κορυφή του κεφαλιού και στο κάτω μέρος του λαιμού. Η αφράτη, πυκνή χαίτη (τραχηλιά) είναι λευκή, αλλά σπάνια ξεχωρίζει από μακριά. Το γαμψό, ισχυρό ράμφος έχει κιτρινωπό- πρασινοκίτρινο χρώμα και ανοικτό γκρι στη βάση. Μήκος σώματος: (93-)100 έως 110(-112) εκατοστά / Άνοιγμα φτερούγων: (234-)236 έως 274(-280) εκατοστά / Βάρος: (6,2-)6,5 έως 8,2(-8,5) κιλά. Είδος που σχηματίζει αποικίες, το όρνιο συναντάται σε ανοιχτές εκτάσεις με αραιή βλάστηση ενώ φωλιάζει σε απότομα βράχια χαμηλoύ, συνήθως, υψόμετρου. Ο χώρος αναζήτησης τροφής εκτείνεται συνήθως σε ακτίνα 30-40 χλμ. γύρω από την αποικία, αλλά περιπλανώμενα άτομα που ψάχνουν για τροφή μπορεί να παρατηρηθούν πολύ μακρύτερα (200-300 χλμ.). Τρέφεται με ψοφίμια κτηνοτροφικών ζώων μεσαίου ή μεγάλου μεγέθους όπως ιπποειδή και βοοειδή. Προτιμά κυρίως τα μαλακά μέρη των νεκρών ζώων, δείχνοντας ιδιαίτερη προτίμηση στα εντόσθια. Η οξεία του όραση, οι πτητικές του συνήθειες και κυρίως η αγελαία του συμπεριφορά το βοηθούν στο να εντοπίζει τα πτώματα πριν τη σήψη, γεγονός ιδιαίτερα ωφέλιμο σε θερμά κλίματα όπου τα νεκρά ζώα αποτελούν εστίες μόλυνσης. Μια ομάδα από 60-80 όρνια μπορεί να καταναλώσει ένα κουφάρι προβάτου μέσα σε 5-10 λεπτά ή ένα μεγάλο οπληφόρο (αγελάδα, άλογο κ.λπ.) σε 3-4 ώρες.

Θέσεις παρατήρησης αρπακτικών στα Αστερούσια όρη

Αμπάς: Οδηγήστε μέχρι το χωριό Παράνυμφοι και συνεχίστε με το αυτοκίνητο προς το χωριό Μουρνιά. Στο δρόμο θα βρείτε πινακίδα «Αμπάς». Ακολουθήστε την και σταθμεύστε στο σημείο όπου σταματά ο δρόμος. Από εκεί υπάρχει μονοπάτι που οδηγεί στο περίφημο πέταλο που σχηματίζει ο γκρεμός του Αμπά, από όπου, εκτός από το πλήθος αρπακτικών που φωλιάζει εκεί, θα απολαύσετε τη θέα προς τα παράλια των Τριών Εκκλησιών και τον καταρράκτη 140μ. (την περίοδο των βροχών).
Κορυφή Κόφινα: από τα πιο εντυπωσιακά σημεία οπτικής προς όλη τη νότια Κρήτη και παρατήρησης αρπακτικών που πετάνε κατά δεκάδες πάνω από το ασβεστολιθικό έξαρμα του ιερού βουνού.
Παρατηρητήριο στο δρόμο για τον Κουδουμά: Ξύλινο σπιτάκι που κατασκευάστηκε για χρήση παρατηρητηρίου. Αν δεν είναι ανοικτό όταν το επισκεφτείτε, κρατήσετε τη θέση ως κατάλληλη για παρατήρηση.

πηγή:archanes-asterousia.gr